تزریق داخل وریدی یا سرم زدن (که به اختصار به آن IV می گوییم)، یکی از رایج ترین و مهم ترین ابزارهای پزشکی مدرن است. پزشکان و پرستاران از طریق IV می توانند مایعات، فرآورده های خونی و داروها را مستقیماً توسط یک لوله ی کوچک به جریان خون بیمار تزریق کنند. این کار، امکان جذب سریع و کنترل دقیق بر مقدار ماده ی تزریق شده را فراهم می کند که برای انواع اقدامات و رویه های پزشکی – همچون فراهم کردن مایعات برای درمان کم آبی بدن، رساندن خون به بیماری که به سرعت در حال از دست دادن آن است و یا انجام درمان های آنتی بیوتیکی – امری حیاتی محسوب می شود. برای وارد کردن IV می بایست دوره های تخصصی را بگذرانید. ما در این مقاله به آموزش نحوه ی وارد کردن IV، دسترسی به ورید و نگه داشتن IV برای رسیدن به نتیجه ی دلخواه خواهیم پرداخت.
همچنین برای خرید ست سرم میتوانید از این صفحه اقدام کنید.
قسمت اول – آماده شدن برای تزریق داخل وریدی
1. مواد مورد نیاز خود را یک جا جمع کنید.
تزریق داخل وریدی یک رویه ی پزشکی جزئی و کوچک محسوب می شود و شروع آن به اندازه ی رویه های پیچیده تر جدی نیست. با این حال، هم چنان به همان سطح اولیه ی آمادگی و احتیاط اقدامات دیگر در حد خود، نیاز دارد. قبل از شروع کار باید تمام ابزارها و تجهیزات مورد نیاز را در دسترس خود بگذارید و اطمینان حاصل نمایید که هر چیزی که با بدن بیمار در تماس خواهد بود (به خصوص سوزن ها) تازه و استریل باشد. برای شروع یک خط داخل وریدی معمولی، به موارد زیر نیاز خواهید داشت:
-
ست سرم HD
6,050 تومان
افزودن به سبد خرید
-
دستکش یک بار مصرف استریل
-
اندازه ی مناسب کاتتر IV یا آنژیوکت (معمولاً سایز 14 تا 25)
-
کیسه ی مایع سرم
-
تورنیکت یا رگ بند غیر لاتکس
-
باند یا پانسمان استریل
-
گاز پانسمان
-
پد الکلی
-
نوار پزشکی
-
محفظه ی جمع آوری سرنگ و سوزن
-
پد یا دستمال استریل (برای قرار دادن ابزارهای کوچک روی آن، به منظور دم دست و نزدیک بودن ابزار)
2. خود را به بیمار معرفی کنید.
بخش مهمی از فرآیند شروع IV، معرفی خود به بیمار و توضیح روند تزریق است. صحبت کردن با بیماران و به اشتراک گذاشتن این اطلاعات اولیه، به آن ها احساس راحتی می دهد و مطمئنشان می کند که هیچ بخشی از این رویه قرار نیست آن ها را شگفت زده یا شوکه کند. علاوه بر این، تضمین می کند که شما رضایت کامل آن ها را برای ادامه ی کار دارید. وقتی کارتان تمام شد، از بیمار بخواهید تا پایان سرم خود دراز بکشد یا به جایی تکیه بدهد.
- هنگامی که بیماران عصبی هستند ممکن است رگ های آن ها در فرایندی به نام انقباض عروقی، تا حدودی منقبض شوند. این امر باعث می شود که شروع IV سخت تر شود، بنابراین قبل از اقدام مطمئن شوید که بیمار شما تا حد ممکن آرام و راحت است.
- شاید بهتر باشد از بیمار در مورد مشکلات گذشته اش با IV سوال بپرسید. در این صورت ممکن است نقاط راحت و قابل دسترس خود را برای تزریق در اختیارتان قرار دهد.
3. لوله ی IV را آماده کنید
برای آماده کردن لوله ی IV، کیسه ی سرم را از یک پایه ی بلند آویزان کرده، لوله را با محلول نمک پر کنید و آن را بابت وجود هر گونه حباب بررسی نمایید. در صورت لزوم، لوله را ببندید تا محلول روی زمین نریزد. دقت کنید که همه ی حباب های داخل لوله را با ضربه زدن آرام، فشار دادن یا بیرون کشیدن آن ها از خط، خارج کنید. سپس یک برچسب با تاریخ و امضا باید روی لوله و کیسه ی IV قرار دهید.
- تزریق حباب های هوا به جریان خون بیمار می‌تواند باعث یک وضعیت جدی به نام آمبولی شود.
- یکی از روش‌های آسان برای خارج کردن حباب ها از لوله ی IV این است که طول لوله را کامل از حالت پیچیدگی درآورید و شیر غلطکی را تا محفظه ی قطره ای باز کنید. بعد، کیسه ی IV را با نوک لوله سوراخ کرده و محفظه ی قطره ای را آرام فشار دهید. حالا شیر غلطکی را باز و خط را رها کنید؛ حالا مایع باید بدون ایجاد حباب در طول لوله به سمت پایین جریان یابد.
4. یک کاتتر با اندازه ی مناسب انتخاب کنید.
به طور معمول، کاتترهای IV روی سوزنی که برای سوراخ کردن ورید استفاده می شود سوار می شوند. پس از دسترسی به ورید، کاتتر برای در دسترس قرار داشتن آسان به آن در جای خود باقی می ماند. کاتترها در اندازه های مختلفی به نام گیج وجود دارند. هر چه عدد گیج کوچک تر باشد، ضخامت کاتتر ضخیم تر است و می توان دارو را با سرعت بیشتری تزریق کرد و خون گرفت. کاتترهای ضخیم هنگام وارد شدن درد بیشتری نیز ایجاد می کنند، بنابراین بهتر است هرگز از کاتتری بزرگ تر از نیاز خود استفاده نکنید.
به طور کلی کاتتر مخصوص تزریق داخل وریدی، اندازه ای حدود 14 تا 25 گیج دارد. سعی کنید برای کودکان و سالمندان از کاتترهایی با گیج های بالاتر (نازک تر) استفاده نمایید، مگر زمانی که نیاز به انتقال سریع خون وجود دارد (در آن زمان می بایست کاتترهای با گیج پایین تر و ضخیم تر را به کار برد).
5. دستکش های استریل دست کنید.
وارد کردن IV باعث سوراخ شدن پوست می شود و از همین طریق تجهیزات خارجی را مستقیماً وارد جریان خون می کند. برای جلوگیری از خطر ابتلا به عفونت خطرناک، می بایست دست های خود را قبل از شروع کار بشویید و با یک دستمال کاغذی تمیز خشک کنید؛ سپس پیش از دست زدن به تجهیزات و لمس بیمار، دستکش های استریل بپوشید. هر زمانی که دستکش های استریل شما آلوده شدند، آن ها را دربیاورید و یک جفت جدید دست کنید. همیشه احتیاط کردن بهتر از این است که بعداً مشکلی برایتان پیش بیاید؛ طبق استانداردهای پزشکی، در شرایط زیر بایستی دستکش خود را تعویض نمایید:
-
قبل از دست زدن به بیمار
-
قبل از اقدامات تمیز یا ضدعفونی شده (مانند تزریق داروهای داخل وریدی)
-
پس از انجام کارهایی که با خطر برخورد با خون فرد مواجه هستند
-
بعد از دست زدن به بیمار
-
بعد از لمس کردن محیط اطراف بیمار
-
قبل از رفتن سراغ یک بیمار دیگر
6. به دنبال رگ های برجسته باشید
در این مرحله باید محلی برای انجام تزریق درون وریدی پیدا کنید. در دسترس ترین وریدها برای بیماران بالغ، وریدهای بلند و مستقیمی در اندام های فوقانی اند که نزدیک مفاصل نیستند و در دورترین نقطه از بدن قرار دارند. برای کودکان نیز پوست سر، دست یا کف پا به عنوان محل انجام IV نسبت به ساق پا، بازو یا آرنج ترجیح داده می شوند. برای شروع تزریق می توان از هر ورید در دسترس استفاده کرد؛ با وجود این بهتر است از استفاده از رگ های نمایان دست بیمار اجتناب نمود. اگر بیمار بد رگ است، از او در مورد محل های تزریقی که قبلاً موفق بوده اند سوال بپرسید. معمولاً، بیمارانی که تجربه های سختی از تزریق داخل وریدی دارند، می‌دانند که رگ هایشان در چه نقاطی بیشتر در دسترس است. به این نکته توجه داشته باشید که صرف نظر از وجود رگ ها، نقاط خاصی مانند موارد زیر وجود دارند که نباید IV را در آن جا وارد کنید:
-
مکان هایی که تزریق در جراحی اختلال ایجاد می کند
-
در همان نقطه ی تزریق اخیر
-
در محلی که علائمی از عفونت وجود دارد (قرمزی، تورم، تحریک و غیره)
-
در اندامی در همان سمت بدن که ماستکتومی یا پیوند عروقی انجام شده است (این یکی می تواند منجر به عوارض دیگری شود)
7. رگ بند یا تورنیکت ببندید
برای این که رگ های انتخابی خود را برای تزریق آسان، متورم کنید می بایست یک تورنیکت را در پشت (در جهت بالاتنه) محل مورد نظر IV قرار دهید. به عنوان مثال اگر می خواهید IV را در محل معمول قسمت زیرین ساعد وارد کنید، می توانید رگ بند را در بالای بازو قرار دهید.
- رگ بند را خیلی سفت نبندید؛ این مسئله به خصوص در افراد مسن ممکن است باعث کبودی شود. رگ بند باید در حدی سفت باشد که یک انگشت به راحتی زیر آن سر بخورد.
- بعد از بستن رگ بند، اندام مورد نظر را به صورت شل و آویزان نگه دارید. زیرا این کار با افزایش جریان خون به آن اندام، به برجسته تر شدن سیاهرگ ها کمک خواهد کرد.
8. در صورت لزوم، ورید را لمس کنید.
اگر در یافتن وریدهای مناسب مشکل دارید، لمس کردن پوست بیمار در ناحیه ی تزریق ممکن است به شما کمک کند. انگشت خود را در جهت ورید قرار دهید و بعد به آرامی پوست بالای آن را فشار دهید. رگ انتخابی شما باید فشار متقابل به انگشتتان وارد کند. این فشار دادن را در جهت بالا و پایینی به مدت ۲۰ تا ۳۰ ثانیه ادامه دهید.
قسمت دوم – دسترسی به رگ
1. محل تزریق داخل وریدی را ضد عفونی کنید.
پد الکلی پلمب شده (یا روش ضد عفونی کننده ی مشابهی مانند کلرهگزیدین) را روی پوست ناحیه ای که IV را وارد می کنید، بمالید. پوست را به آرامی اما به طور کامل پاک کنید، به طوری که یک لایه الکل روی آن قرار بگیرد. این کار باکتری های روی پوست را از بین می برد و احتمال عفونت را هنگام سوراخ شدن پوست به حداقل می رساند.
2. کاتتر را برای استفاده آماده کنید.
کاتتر را از بسته بندی استریل آن خارج نمایید. نگاهی اجمالی به آن بیندازید تا از سالم بودن و کارکرد آن اطمینان حاصل کنید؛ محض اطمینان، محفظه ی برگشت خون را فشار دهید تا ببینید محکم است یا خیر. هاب کاتتر را بچرخانید تا مطمئن شوید که آزادانه روی سوزن سوار می شود. درپوش محافظ را بردارید و سوزن را بررسی کنید، مراقب باشید که سوزن با چیزی تماس نداشته باشد. اگر همه ی این موارد بدون مشکل بودند، می توانید برای وارد کردن سوزن اقدام کنید.
- حواستان باشد که کاتتر یا سوزن با چیزی غیر از پوست بیمار در محل تزریق تماس پیدا کند. این اتفاق می تواند استریل بودن آن ها را به خطر بیندازد و ریسک ابتلا به عفونت را افزایش دهد.
3. سوزن را وارد کنید.
با دست غیر غالب خود فشار ملایمی برای ثابت نگه داشتن اندام بیمار، وارد نمایید و مراقب باشید که مستقیماً محل IV را لمس نکنید. کاتتر را در دست غالب خود گرفته و سوزن را (سرسوزن رو به بالا) از طریق پوست وارد کنید. با فرو بردن سوزن به داخل رگ، زاویه ی ورود آن را کاهش دهید.
- به محض این که با فرو کردن سوزن، خون به هاب کاتتر وارد شود (فلاش بک خون)؛ نشانه ی این است که شما با موفقیت به رگ برخورد کرده اید. در این هنگام سوزان را یک سانتی متر دیگر به داخل رگ فرو ببرید.
4. در صورت گم کردن رگ، موضوع را بیمار توضیح داده و دوباره امتحان کنید.
وصل کردن سرم، هنر ظریفی است. گاهی اوقات حتی پزشکان و پرستاران باتجربه نیز در اولین تلاش خود رگ را از دست می دهند، به خصوص اگر بیمار بد رگ باشد. در صورتی که سوزن را جلو بردید و فلاش بک خون را ندیدید، به بیمار توضیح دهید که رگ را از دست داده اید و قصد دارید دوباره آن را پیدا کنید. تا حد امکان سعی کنید این پروسه را برای بیمار خوشایند رقم بزنید، چرا که امکان دارد برای او دردناک باشد.
- در صورتی که به صورت مکرر ورید را گم کردید؛ از بیمار عذرخواهی کنید، سوزن و کاتتر را جدا کرده و دوباره با سوزن و کاتتر جدید روی نقطه ی دیگری امتحان کنید. ایجاد سوراخ های متعدد در یک ورید می تواند برای بیمار بسیار دردناک باشد و کبودی ماندگاری به جای بگذارد.
- می توانید با توضیح این که چرا این کار جواب نمی دهد و همچنین گفتن چیزی شبیه به «گاهی اوقات این مسائل اتفاق می افتند و تقصیر کسی نیست. دفعه ی بعد را حتماً درست انجام می دهیم»، به بیمار آرامش دهید.
5. سوزن را بردارید و دور بیاندازید.
با حفظ فشار روی پوست، سوزن (و نه کاتتر) را حدود 1 سانتی متر از رگ خارج کنید. به آرامی کاتتر را به داخل ورید هدایت کنید و در عین حال فشار روی ورید و پوست را حفظ نمایید. هنگامی که کانولا (آنژیوکت) در ورید قرار گرفت، رگ بند را باز کنید و با قرار دادن یک باند یا پانسمان استریل (مانند تگادرم) روی نیمه ی پایینی هاب کاتتر، کاتتر را محکم نمایید.
- حواستان باشد که اتصال لوله ی IV را با پانسمان مسدود نکنید.
6. سوزن را بردارید و لوله را وارد کنید.
هاب کاتتر را با انگشت شست و اشاره ی خود محکم نگه دارید. با استفاده از دست دیگر خود، سوزن (و فقط سوزن) را با دقت از رگ بیرون بیاورید. سوزن را در ظرف محفظه ی مخصوص قرار دهید. در مرحله ی بعد، پوشش محافظ را از انتهای لوله ی IV آماده شده خارج کرده و با دقت آن را در هاب کاتتر قرار دهید. با پیچاندن و قفل کردن لوله در کاتتر، جای آن را محکم کنید.
7. IV را محکم کنید.
در نهایت IV را روی پوست بیمار محکم و ایمن کنید. یک تکه نوار را بر روی هاب کاتتر قرار دهید، سپس یک حلقه با لوله ی کاتتر ایجاد کنید و آن را با یک تکه نوار دیگر به نوار هاب بچسبانید. با یک تکه نوار دیگر (سومین نوار)، انتهای دیگر حلقه را که بالای محل IV قرار دارد محکم کنید. ایجاد کردن حلقه در لوله، فشار وارد بر کاتتر IV را کاهش می دهد، کار را برای بیمار راحت تر می کند و احتمال این که به طور تصادفی از رگ خارج شود را کم خواهد کرد.
- مطمئن شوید که هیچ گونه پیچ خوردگی در حلقه وجود ندارد، چرا که می تواند در گردش مایعات به جریان خون اختلال ایجاد کند.
- فراموش نکنید که یک برچسب با تاریخ و زمان وصل کردن سرم روی پانسمان IV قرار دهید.
قسمت دوم – نگهداری IV
1. جریان مایع به داخل IV را بررسی کنید.
گیره غلتکی IV را باز کنید و قطره هایی که در محفظه قطره ای وارد می شوند را بررسی کنید. بررسی کنید که IV با مسدود کردن ورید یعنی با فشار دادن روی آن به منظور مسدود کردن جریان مایع ورودی به ورید، در قسمت انتهایی محل IV یعنی قسمتی که از وارد بدن نشده، آیا مایع به ورید وارد می شود یا خیر. در این حالت باید جریان قطره ها کند و متوقف شود، سپس با باز کردن دوباره محل مسدود شده، جریان مایع به درون ورید دوباره برقرار شود.
2. در صورت نیاز پانسمان را عوض کنید.
IVهایی که برای طولانی مدت داخل بدن قرار می گیرند نسبت به IV های یکبار مصرف، بیشتر در معرض خطر ابتلا به عفونت ها قرار دارند. برای کاهش خطر عفونت، مهم است که پانسمان را با دقت خارج کنید، محل IV را تمیز کنید و مجددا آن محل را پانسمان کنید. به طور کلی پانسمان های شفاف باید هر هفته تعویض شوند، در حالی که پانسمان های گازی باید به دفعات بیشتری تعویض شوند، زیرا اجازه مشاهده محل IV را نمی دهند.
- فراموش نکنید که هر بار محل IV بیمار را لمس می کنید، دست های خود را از قبل بشویید و یک جفت دستکش تازه بپوشید. این امر به ویژه در هنگام تعویض پانسمان ها مهم است، زیرا استفاده از اتصالات طولانی مدت IV، احتمال افزایش میزان عفونت در این مکان ها وجود دارد.
3. IV را با خیال راحت خارج کنید.
برای برداشتن و خارج کردن IV، ابتدا گیره غلتکی را ببندید تا جریان مایع درون ورید متوقف شود. به آرامی چسب و پانسمان را بردارید تا هاب کاتتر و محل قرارگیری IV به طور کامل نمایان شود. یک تکه گاز تمیز را روی محل IV قرار دهید و در حالی که کاتتر را به آرامی از ورید بیرون می کشید، فشار ظریفی در این ناحیه وارد کنید.
- گاز را روی محل خروح کاتتر با چسب یا بانداژی مانند کوبان (Coban)، محکم کنید.
4. تمامی سوزن ها را با رعایت نکات ایمنی، دور بیندازید.
سوزن هایی که برای شروع IV استفاده می شوند، به عنوان وسایل نوک تیز پزشکی شناخته می شوند و باید بلافاصله پس از استفاده در ظرفی با علامت گذاری مخصوص برای بازیافت های خطرناک بیمارستانی، قرار داده شوند. از آنجایی که سوزن ها می توانند عوامل عفونی و حتی بیماری های قابل انتقال از طریق خون را به راحتی از فردی به فرد دیگر منتقل کنند، بسیار مهم است که اطمینان حاصل شود که این سوزن ها همراه با زباله های معمولی دور ریخته نمی شوند، حتی اگر مطمئن هستید که بیمار کاملا سالم است، باز هم باید در تفکیک زباله ها دقت کنید.
5. عوارض مربوط به IV را بشناسید.
اگرچه استفاده از IV ها معمولاً روش های بی خطری هستند، اما همیشه یک احتمال بسیار کم اما حقیقی وجود دارد که آن هم بخاطر عوارض ناشی از IV است. دانستن شایع ترین علائم عوارض IV بسیار مهم است تا بتوانید بهترین خدمات مراقبتی را به بیمار ارائه دهید و در صورت نیاز بدانید که چه زمانی باید مراقبت های اورژانسی را از بیمار خود داشته باشید. برخی از عوارض IV و علائم آنها در زیر آمده است:
- نفوذ: این اتفاق زمانی رخ می دهد که مایع تزریقی به ورید، خارج از سیاهرگ به بافت نرم اطراف آن وارد شود. باعث تورم پوست در ناحیه که IV از سیاهرگ خارج شده است و همچنین پوستی رنگ پریده در ناحیه آسیب دیده می شود. بسته به دارویی که تجویز می شود، این اتفاق می تواند یک مشکل جزئی یا حتی جدی باشد.
- هماتوم: این اتفاق زمانی رخ می دهد که خون از سیاهرگ به بافت اطراف نشت کند، معمولاً پس از سوراخ شدن تصادفی دیواره سیاهرگ اتفاق می افتد و همچنین کبودی و سوزش را به همراه دارد. این علائم معمولاً طی چند هفته با فشار کم برطرف می شوند.
- آمبولی: این اتفاق خطرناک، پس از تزریق هوا به داخل سیاهرگ رخ می دهد. اغلب به دلیل حباب های هوا در لوله IV ایجاد می شود. کودکان، به ویژه در معرض خطر آمبولی هستند. در موارد جدی باعث مشکلات تنفسی، درد قفسه سینه، کبودی پوست، فشار خون پایین و حتی سکته مغزی و حمله قلبی می شود.
- ترومبوز و اندارتریت: شرایط تهدید کننده زندگی که می تواند ناشی از تزریق اشتباه به سرخرگ و نه سیاهرگ باشد. می تواند منجر به درد شدید، سندرم کمپارتمان، که به احساس فشار زیاد روی عضله که منجر به احساس “سفت بودن یا فشار” یا “پر بودن” بسیار دردناک می شود، گویند، قانقاریا یا همان سیاهمُردِگی(فاسد شدن نسج)، اختلال عملکرد حرکتی و حتی از دست دادن نهایی اندام شود.
