انواع سوآپ آزمایشگاهی (Laboratory Swab) از یک چوب باریک و نسبتا بلندی تشکیل شده‌اند که در سر خود قسمت پنبه مانندی دارند و کاملا استریل شده داخل بسته بندی قرار گرفته‌اند و در کلیه آزمایشگاه‌های کشت میکروبی و بالینی دیده می‌شوند. تولید و ساخت این وسایل آزمایشگاهی بسیار مهم و پرکاربرد به سال 1893 مربوط می‌شود که ویلیام توماس (William Thomas) در مقاله خود برای ژورنال آمریکایی Medical Science روند ساخت سوآپ را توضیح می‌دهد.
در این فرایند نخ پنبه به دور میله نازک سیم مانندی پیچیده شده و درون لوله‌های آزمایش قرار می‌گیرد و برای استریل کردن نیز در هوای گرم استریل کننده قرار داده می‌شود. با اینکه بیش از 100 سال از زمان انتشار این مقاله و ساخت اولین سوآپ آزمایشگاهی می‌گذرد ولی نوآوری‌های کمی صورت گرفته است.
کاربرد سوآپ در پزشکی
قبل از اینکه به معرفی و بررسی انواع سوآپ آزمایشگاهی بپردازیم ابتدا بهتر است که به کارکرد این دسته از ابزارهای آزمایشگاهی که اکثرا یکبار مصرف هستند بپردازیم و بیشتر با آنها آشنا شویم.
سوآپ هایی که در آزمایشگاه‌ها استفاده می‌شوند از لحاظ ظاهری کاملا شبیه به گوش پاک کن بوده و در اکثر مواقع به دلیل استریل بودن نوک پنبه‌ای آن و عدم امکان اتوکلاو باید دور انداخته شوند و به عبارتی یکبار مصرف هستند. البته نمونه‌هایی هم هستند که می‌توان آنها را پس از مصرف اتوکلاو کرد و چندین بار استفاده نمود.
با توجه به استریل بودن سوآپ ها، موقع برداشتن از داخل بسته بندی حتما باید با دستکش باشید و در کنار چراغ بونزن (Bunsen) درب بسته بندی را باز کنید تا از حالت استریل خارج نشوند. همانطور که گفتیم جنس بدنه سوآپ‌ها از چوب (درخت غان) است ولی در برخی موارد نیز جنس بدنه آنها فلزی یا پلی استر (پلاستیکی) و حتی آلومینیومی است که به این نوع داکرون می‌گویند.
انواع سوآپ نمونه گیری
به طور کلی انواع سوآپ آزمایشگاهی برای:
- نمونه برداری از بدن فرد مثل برداشتن نمونه از بافت و ترشحات موجود در ناحیه حلق، بینی، چشم، گوش، رکتوم، رحم و سپس انتقال به محیط کشت؛
- نمونه برداری‌هایی که با آنس و لوپ امکان پذیر نیستند؛
- پخش نمونه در محیط کشت؛
- تست کووید 19 و غیره
استفاده می‌شوند.
انواع سوآپ از لحاظ جنس سر یا Tip
همانطور که از توضیحات اولیه متوجه شدید سوآپ‌های آزمایشگاهی یا سوآپ‌های جمع آوری نمونه از دو قسمت سر و بدنه تشکیل شده‌اند که در این قسمت، جنس‌های مختلف ناحیه سر را بررسی می‌کنیم که برای جمع آوری نمونه استفاده می‌شود. علاوه بر آشنایی با انواع سوآپ و کاربرد هر یک با روند ساخت نمونه‌های پیشرفته‌تر نیز آشنا خواهید شد.
سوآپ پنبه‌ای
سوآپ پنبه‌ای اولین نوع متریالی است که برای ساخت این ابزارهای آزمایشگاهی استفاده شد. با اینکه نمونه‌های بهتر و پیشرفته‌تری نسبت به این نوع در بازار وجود دارند ولی هنوز هم از نوع سر پنبه‌ای به علت جذب بالای نمونه و نرمی که دارد برای نمونه برداری داخل دهان و بررسی صحنه جرم استفاده می‌شود. البته ارزان بودن این نوع سوآپ‌ها نیز مزید بر علت شده است.
در اکثریت مواقع جنس بدنه از چوب است ولی گاهی اوقات از پلی پروپیلن و پلی استیرن هم ساخته می‌شود. برای آزمایش‌های استخراج DNA و یا انجام PCR اصلا از این سوآپ‌ها استفاده نمی‌شود چرا که فیبرهای پنبه، حاوی اسیدهای چرب مهارکننده و فیبرهای کلسیم آلژینات هستند که باعث مهار فرایند این آزمایشات می‌شوند.
جذب بالای نمونه در سوآپ آزمایشگاهی پنبه‌ای بالاست و برای آن مزیت محسوب می‌شود ولی به خاطر آزادسازی کم نمونه در مواردی که نمونه مدنظر مقدار بسیار کمی دارد اصلا مناسب نیست چون باعث از دست رفتن نمونه خواهد شد. در بهترین شرایط با ورتکس کردن شدید و غیره، 30 تا 40% نمونه قابل بازیابی است!
سوآپ با سر فوم پلی اورتان یا فومی Foam
این مدل نمونه بهتری نسبت به نوع سر پنبه‌ای محسوب می‌شود چون برخلاف جنس پنبه‌ای ماهیت هیدروفوبیک دارد؛ در نتیجه آزادسازی نمونه در آن بیشتر و راحت‌تر است و برای جمع آوری نمونه‌هایی که مقدار کمی دارند گزینه بسیار مناسبی محسوب می‌گردد. جنس بخش فومی از سیلیکون آمید یا DOP می‌باشد.
با این حال همین خاصیت هیدروفوبیک باعث می‌شود تا در هر بار نمونه برداری فقط بتوانید مقدار کمی از نمونه را جمع آوری کنید در نتیجه تقریبا میزان مصرف آن حدود 3 برابر سوآپ‌های سر پنبه‌ای است. ضمنا قیمت بالاتری هم دارند.
سوآپ با سر ریون یا Rayon
شباهت زیادی از لحاظ میزان نرمی و جاذب بودن و قیمت پایین با نوع پنبه‌ای دارد و تقریبا در اکثر جاهایی که نمی‌توان از سوآپ سر پنبه‌ای استفاده کرد نوع ریون مناسب است. ریون یک نوع الیاف مصنوعی ساخته شده از خمیر چوب است و مواد طبیعی که در آن به کار رفته باعث شده تا هیچ متریال مضری برای نمونه‌های آزمایشگاهی یا حمل و نقل و پردازش آنها نداشته باشد و فرایند تشخیص را مختل نکند.
سوآپ‌های پلی استری یا Polyester
پلی استر در واقع یک فیبر مصنوعی ساخته شده از پلیمر است که چون اولین بار توسط DuPont تحت نام برند تجاری داکرون (Dacron) تولید و در جهان عرضه شد به سوآپ‌های داکرونی هم معروف شدند. اما از آن موقع در کل جهان و توسط شرکت‌های مختلف تولید می‌گردد و نام داکرون برای آن استفاده نمی‌شود ولی کماکان در ایران رایج است.
این مدل از انواع سوآپ آزمایشگاهی برای جمع آوری نمونه‌های میکروبیولوژی مخصوصا در نواحی حلق و بینی، تست تشخیص سریع یا رَپید تست (RTD) و همچنین آنالیز PCR مورد تأیید قرار گرفته است.
سوآپ‌های پلی استری، آزادسازی بسیار خوبی برای نمونه‌ها نشان می‌دهند و قیمت بالاتری نسبت به انواع پنبه‌ای و ریون دارند ولی جاذب خوبی نیستند که بخاطر ماهیت هیدروفوبیک آنهاست. جنس بدنه هم معمولا از نوع پلی پروپیلن یا پلی استیرن است.
سوآپ فلاکد یا Flocked
در بین انواع سوآپ‌های آزمایشگاهی، نوع فلاکد پیشرفته‌ترین مدل محسوب می‌شود که هم قابلیت جذب بالایی دارد و هم قابلیت آزادسازی نمونه در آن فوق العاده است. این مدل در سایز و شکل‌های مختلف ساخته می‌شود تا موقع نمونه برداری بیمار اذیت نشود و هم اینکه فرم سوآپ تغییر نکند و آسیب نبیند.
به عنوان مثال برای نمونه برداری از داخل بینی مثل تست کرونا، قسمتی که وارد بینی می‌شود نازک‌تر بوده و قسمت انتهایی برای افزایش مقاومت ضخیم‌تر می‌باشد. در فرایند ساخت این نوع از سوآپ‌ها، به نوک اپلیکاتور چسب زده می‌شود و سپس هزاران رشته نازک نایلون بر روی آن اسپری می‌شوند (Flocked) و به همین دلیل به سوآپ‌های فلاکد یا جمع شده و گلوله‌ای معروف گردیده است.
(مقاله ماسک مناسب برای جلوگیری از ویروس کووید-19 را بخوانید)
فرم براش مانند این سوآپ‌ها و همچنین نداشتن هسته مرکزی جاذب برای جمع آوری نمونه باعث شده جمع آوری مقدار زیادی از نمونه به راحتی انجام شود و در عین حال تمامی آنها بر روی سطح سوآپ باشند تا آزادسازی خوبی داشته باشد. این مدل نسبت به سایر انواع سوآپ آزمایشگاه قیمت بالاتری دارد.
انواع سوآپ آزمایشگاهی از لحاظ جنس بدنه
با اینکه بدنه سوآپ در جمع آوری نمونه نقش مستقیمی ندارد ولی به متخصص و پزشک کمک می‌کند تا دسترسی راحت به نقطه جمع آوری نمونه داشته باشند. مثلا برای جمع آوری نمونه در تست کرونا، از ناحیه حلق و بینی (نازوفارنکس) استفاده می‌شود و برای دسترسی به آن باید از جنس بدنه پلاستیکی سوآپ استفاده کرد تا انعطاف پذیر باشد و بافت داخل بینی بیمار آسیب نبیند.
اما در برخی مواقع که انعطاف پذیری بدنه سوآپ مهم نیست مثل جمع آوری نمونه از نواحی داخل گونه، جنس بدنه چوبی هم مناسب است. در برخی موارد نیز جنس بدنه سوآپ از فلز است که چندان رایج نیست.
توجه داشته باشید که برخی از انواع سوآپ آزمایشگاهی برحسب نوع کاربرد و نیاز تشخیصی و انتقال نمونه، دارای نقطه شکست (Breakpoint) هستند. این نواحی نازک‌تر بوده و راحت شکسته می‌شوند. معمولا در مواردی که قسمت آلوده و حاوی نمونه سوآپ باید شکسته شود تا داخل ظرف نمونه به خوبی قرار بگیرد و احتمال باز شدن و پخش شدن آن وجود نداشته باشد، از این نوع سوآپ‌ها استفاده می‌گردد.
